Nëntokësisht, nën rrugët e Paola, Maltë, një kompleks i lashtë arkeologjik ka mahnitur shkencëtarët për më shumë se një shekull. Ħal Saflieni Hypogeum, një strukturë nëntokësore që daton mbi 6000 vjet më parë, u zbulua aksidentalisht në vitin 1902, kur një gurgdhendës depërtoi pa e ditur në tavanin e saj ndërsa ndërtonte shtëpi të reja. Ajo që u gjet ishte një nga vendet më unike parahistorike në botë – një labirint nën tokë me dhoma, korridore dhe varre të gdhendura në gurin e butë globigerina të Maltës.
Përgjatë gërmimeve të dokumentuara nga Heritage Malta, u zbuluan mbi 7,000 skelete, duke sugjeruar se vendi fillimisht mund të ketë shërbyer si një vend i shenjtë përpara se të përdorej si një kompleks i madh varrimi. Struktura përbëhet nga tre nivele, secili më i ndërlikuar se niveli i mëparshëm, duke reflektuar arkitekturë të ngjashme me tempujt megalitikë mbi tokë.
Nivelet e Hypogeum:
1. Niveli i Sipërm – Seksioni më i dëmtuar, pjesërisht i shkatërruar para zbulimit të tij.
2. Niveli i Mesëm – Më i përpunuari, me gdhendje të ndërlikuara dhe hapësira që mund të kenë shërbyer për funksione fetare ose ceremoniale.
3. Niveli më i Ulët – Më i thelli dhe më misterioz, mund të ketë pasur një funksion ritual apo ceremonik të kufizuar.
Aspektet Arkitektonike dhe Akustike
Ndryshe nga varrezat e zakonshme, Hypogeum ishte gdhendur me kujdes nga guri i fortë gëlqeror, me mure të prerë dhe kalime të lakuara. Dhomat e tij ngjajnë me tempujt megalitikë të Maltës, duke sugjeruar një kuptim të thellë të inxhinierisë strukturore dhe estetikës.
Një nga aspektet më intrigues është akustika e disa dhomave, që janë projektuar për të përforcuar zërin dhe për të prodhuar efekt rezonance në frekuenca të caktuara. Kjo sugjeron mundësinë që Hypogeum të ketë shërbyer për rituale shpirtërore ose shfaqje muzikore.
Artefakte dhe Zbulime të Mëdha
Gërmimet zbuluan një shumëllojshmëri artefaktesh, përfshirë qeramika, figurina kafshësh, dhe idhuj të gdhendur, duke ofruar një vështrim të çmuar në praktikat shpirtërore të banorëve të lashtë të Maltës. Një nga artefaktet më të njohura është “Zonja e Fjetur”, një skulpturë enigmatike që përshkruan një grua të mbështetur në anën e saj, e mbuluar me pigment të kuq okër. Disa studiues besojnë se kjo figurë përfaqëson Nënën Natyrë ose një perëndeshë të pjellorisë, ndërsa të tjerë sugjerojnë lidhje me vdekjen ose jetën e përtejme.
Një tjetër zbulim intrigues është 7000 skeletet njerëzore, shumë prej të cilëve kishin kafka të zgjatura, duke ngjallur teori se mund të kenë pasur anomali gjenetike ose mund të kenë pësuar deformime rituale si pjesë e traditave të lashta të varrimit.
Misteri i Vërtetë i Hypogeum
Ndërsa përdorimi i Hypogeum si vend varrimi është i dokumentuar, qëllimi i tij origjinal mbetet një mister. Disa teori sugjerojnë se ishte:
• Një tempull shpirtëror – Dhomat e ndërtuara me kujdes dhe artefaktet e shenjta mund të sugjerojnë një vend kushtuar hyjnive ose ritualeve fetare.
• Një dhomë e lashtë e zërit – Përdorimi akustik mund të ketë luajtur një rol në ritualet shpirtërore.
• Një kompleks tempulli megalitik – Duke pasur parasysh ngjashmërinë arkitekturore, mund të ketë qenë një shtrirje nën tokë e strukturave fetare të Maltës.
Çdo teori qëndron për një kompleks të ndërtuar nga një shoqëri e organizuar dhe e sofistikuar, e lidhur ngushtë me besimet dhe ritë e saj shpirtërore.
