Qeveria duhet t’i trajtojë të ardhurat nga vetëpunësimi në të njëjtën mënyrë si të ardhurat nga punësimi, për të shmangur evazionin fiskal tek vetëpunësimi, që sipas përllogaritjeve të fundit të Bankës Botërore në Shqipëri është në nivele të larta.
Psh një punëtor që fiton 14 milionë lekë të ardhura vjetore (neto) (1,116,666 lekë në muaj) mund të ulë normën efektive të tatimit mbi të ardhurat nga 21.4 për qind në 0 për qind duke u riorganizuar si i vetëpunësuar dhe duke deklaruar një qarkullim nën pragun e TVSH-së (10 milionë lekë) dhe një pagë mujore të barabartë me pagën minimale.
Në një diagnozë të fundit për zhvillimet ekonomike në Shqipëri, ekspertiza e Bankës Botërore vërejti se të vetëpunësuarit në Shqipëri duke përfshirë edhe fermerët ishin rreth 375 mijë persona, por 98.7 për qind e tyre kanë paguar zero tatim për pagat më 2019.
Sipas analizës së Bankës, kjo tregon jo vetëm mbizotërimin e vetëpunësimit në mesin e personave me të ardhura të ulëta, por edhe nën-raportim. Punonjësit e vetëpunësuar regjistrohen si sipërmarrës pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit për qëllime tatimore dhe janë përgjegjës vetëm për tatimin mbi fitimin.
Kontraktorët e vetëpunësuar regjistrohen me Qendra Kombëtare e Regjistrimit si person ‘fizik/’. Punëtorët e vetëpunësuar të regjistruar si persona fizikë operojnë kryesisht në shërbime profesionale, si kontabilistë, arkitektë, konsulentë biznesi, programues kompjuterësh, dentistë, inxhinierë, profesionistë mjekësorë, etj.
Sipas ndryshimit të fundit të Ligjit për Tatimin mbi të Ardhurat, duke filluar nga 1 janari 2021, çdo tatimpagues me një biznes që gjeneron xhiro mbi 14 milionë lekë gjatë vitit fiskal i nënshtrohej një norme tatimore prej 15 për qind. Për tatimpaguesit me xhiro nën 14 lekë milionë, norma tatimore është 0 për qind dhe baza tatimore është fitimi i tatueshëm.
Sistemi i ndryshëm tatimor për të punësuarit dhe të vetëpunësurit ka bërë që shumë punonjës me të paga të larta të regjistrohen si të vetëpunësuar.
Duke iu referuar të dhënave nga tatimet, Banka Botërore referoi se në rreth 8000 persona fizikë të vetëpunësuar në Shqipëri, më shumë se 60 për qind janë juristë, dentistë dhe teknologji informacioni.
Ndryshe nga vendet e tjera, të Ballkanit Perëndimor ligji shqiptar nuk përfshin në mënyrë shteruese të ardhurat nga puna nga vetëpunësimi midis burimeve të të ardhurave që i nënshtrohen TAP progresive.
Meqenëse të ardhurat nga puna nga aktivitetet e pavarura nuk mbulohen nga TAP, të vetëpunësuarit mund të regjistrohen si sipërmarrës dhe të paguajnë zero taksë për çdo të ardhur nën 14 milionë lekë në vend të TAP.
Banka përllogariti se më shumë se 1 miliardë lekë të ardhura mund të krijohen duke aplikuar TAP progresiv për të ardhurat nga vetëpunësimi.
Sipas Bankës, kjo do të rriste mbledhjen e të ardhurave të përgjithshme dhe mesatare, me disa variacione mes profesioneve. Edhe pse vetëpunësimi është kryesisht i përhapur midis punëtorëve me të ardhura të ulëta dhe me aftësi të ulëta, aplikimi i TAP në mënyrë progresive nuk do të përkthehej në një barrë tatimore të shtuar për çdo të ardhur nën 30,000 lekë (244 euro).
Banka Botërore sugjeron se TAP-i në Shqipëri është dizenjuar për të arritur barazi vertikale duke taksuar nivele më të larta të ardhurash me tarifa më të larta. Por TAP mund të bëhej edhe më progresive duke rishikuar, duke futur një grup tatimor të ndërmjetëm.
Por futja e një norme më të lartë tatimore për personat me paga të larta mund të rrisë më shumë të ardhura se sa futja e një grupi tatimor të ndërmjetëm.
Banka sugjeroi futjen e një grupi tatimor të ndërmjetëm prej 18 për qind për të ardhurat prej 80 mijë lekë në muaj
