Një zbulim i rëndësishëm arkeologjik në zonën e Dalanit të Vogël, pranë bregdetit Adriatik në Vlorë, ka hedhur dritë mbi jetën dhe mbijetesën e Neandertalëve në Ballkanin jugor. Ky është vendi i parë në Shqipëri i dokumentuar shkencërisht, i datuar dhe i analizuar me metoda moderne dhe multidisiplinare, duke shënuar një hap të madh në studimin e epokës së Kuaternarit dhe të popullimeve prehistorike në këtë rajon.

Dalani i Vogël, i ruajtur brenda depozitimeve lumore të ekspozuara nga erozioni detar, është datuar në mbi 40,000 vjet më parë përmes metodës së datimit OSL (Lumineshencë e Stimuluar Optikisht). Veglat prej guri dhe depozitimet sedimentare të zbuluara tregojnë për një mjedis të pasur me burime ushqimore, duke e bërë këtë rajon një zonë strehimi të mundshme për Neandertalët gjatë glaciacionit të fundit.

Analizat mikrobotanike dhe mikropaleontologjike të kryera në vendngjarje kanë rindërtuar panoramën mjedisore të asaj epoke, duke zbuluar evoluimin nga një bimësi e hapur në një stepë të pasur me burime. Kjo përputhet me idenë se Ballkani jugor luajti një rol të rëndësishëm si zonë strehimi për Neandertalët deri në zhdukjen e tyre nga Europa.

Një qasje ndërdisiplinore
Studimi është rezultat i një bashkëpunimi ndërkombëtar të koordinuar nga:
Këshilli Kombëtar i Kërkimeve CNR-IGAG
Universiteti i Ferrarës, Itali
Instituti i Arkeologjisë Shqiptare

Studiuesit shqiptarë, përfshirë Profesor Ilir Gjipalin dhe Doktor Rudenc Rukën, kanë luajtur një rol të rëndësishëm në këtë projekt, duke kontribuar në analizat dhe interpretimin e gjetjeve.

Sipas Profesor Marco Peresani, ky zbulim jo vetëm që pasuron njohuritë mbi Neandertalët në rajon, por gjithashtu thekson rolin e Ballkanit si një urë e rëndësishme biologjike dhe kulturore midis Azisë dhe Europës. Dalani i Vogël është dëshmi e mbijetesës së Neandertalëve dhe potencialisht ndriçon procesin e tranzicionit drejt ardhjes së Homo sapiens në Europë.

Kërkimet në Dalani i Vogël pritet të vazhdojnë me gërmime të mëtejshme dhe studime në shpellat e jugut të Shqipërisë. Këto do të ndihmojnë për të kuptuar më mirë dinamikat e jetës dhe të mbijetesës së Neandertalëve, si dhe për të sqaruar rolin e Ballkanit në procesin e kalimit nga Neandertalët te Sapiensët.

Ky zbulim hap një kapitull të ri në arkeologjinë shqiptare, duke e pozicionuar vendin si një pikë kyçe në hartën prehistorike të Europës.