Bruksel / Beograd – Kompania serbe Sprocure, e themeluar vetëm gjashtë muaj pas nisjes së agresionit rus ndaj Ukrainës, është përfshirë më 14 maj në paketën e 17-të të sanksioneve të Bashkimit Evropian për shkak të rolit të saj në dërgesa të ndaluara drejt Rusisë, përfshirë pjesë për avionë të përdorur nga kompani me lidhje me shtetin rus dhe presidentin Vladimir Putin.
REL: 170 dërgesa, mbi 9.7 milionë dollarë mallra në Rusi
Një hetim i Radios Evropa e Lirë (REL), bazuar në të dhënat doganore nga “Import Genius”, zbulon se Sprocure ka realizuar 170 dërgesa drejt Rusisë në vetëm 18 muaj, me një vlerë totale mbi 9.7 milionë dollarë. Këto përfshijnë pjesë të ndjeshme për avionë, të cilat ndodhen nën regjim të ashpër sanksionesh që nga fillimi i luftës në Ukrainë në shkurt të vitit 2022.
Nga Serbia në Rusi, përmes SHBA-së dhe Turqisë
Sprocure, me pronare fillestare shtetasen serbe Zinete Mehmeti dhe pronar aktual turkun Erdal Iihan, ka transportuar mallra përmes pikave si Sietëlli dhe Majami në SHBA — qytete ku ndodhen edhe selitë e gjigantëve të industrisë së aviacionit si Boeing dhe Honeywell.
Boeing dhe Honeywell mohuan çdo lidhje direkte me eksportet dhe pohuan se prej marsit 2022 kanë ndalur çdo aktivitet në Rusi. Sidoqoftë, hetimet tregojnë se produkte të tyre janë devijuar përmes palëve të treta si Sprocure, çka ngre alarmin për shmangie të qëllimshme të sanksioneve ndërkombëtare.
Përfitues rusë: Nga Siberia Airlines deri te avioni presidencial i Putinit
Përfituesi më i madh i dërgesave të Sprocure është kompania S7 Engineering, pjesë e Siberia Airlines, me rreth 2 milionë dollarë mallra të pranuara. Kjo kompani ka kontrata të drejtpërdrejta me Eskadronin e Aviacionit Special të Rusisë, që operon nën Zyrën për Çështjet e Presidentit të Federatës Ruse — një lidhje direkte me strukturat presidenciale të Moskës.
Një tjetër kompani përfituese është Jetica LLC, me qendër në Moskë, e cila ka pranuar rreth 5 milionë dollarë mallra. Ajo është regjistruar si kompani transporti ajror, me pronare Izmailova Darya Mikhailovna.
Mungesë transparence dhe përgjegjshmërie
REL nuk ka arritur të marrë përgjigje nga Sprocure pas vendosjes në listën e zezë të BE-së. Po ashtu, Shërbimi Doganor i SHBA-së nuk ka ofruar të dhëna më të detajuara mbi devijimet e mundshme të mallrave amerikane.
Në pritje të sanksioneve të reja më 20 maj
Paketa e re e sanksioneve të BE-së, e cila pritet të miratohet më 20 maj, synon të zgjerojë masat edhe ndaj kompanive nga vendet e treta që ndihmojnë në shmangien e sanksioneve, siç është rasti i Sprocure.
Kontekst më i gjerë: Serbia mes BE-së dhe Rusisë
Ky skandal vjen në një moment delikat për Serbinë, e cila zyrtarisht është vend kandidat për në BE, por vazhdimisht akuzohet për afri të thellë ekonomike dhe politike me Rusinë. Rasti i Sprocure mund të përdoret nga Brukseli si provë e bashkëpunimit të heshtur të disa aktorëve ekonomikë në rajon me Kremlinin, në kundërshtim me sanksionet perëndimore.
Konkluzioni: BE dhe SHBA në kërkim të rrjeteve të devijimit të sanksioneve
Rasti Sprocure është shembull ilustrues i mënyrës se si rrjetet tregtare të ndërlikuara dhe kompanitë e sapokrijuara mund të përdoren për t’i shpëtuar ndëshkimit ndërkombëtar. Ndërkohë, kërkohet koordinim më i ngushtë midis BE-së, SHBA-së dhe aleatëve të tjerë për të ndalur devijimin teknologjik dhe ushtarak që favorizon makinerinë luftarake të Rusisë.
